AN T-ÀITE

Tha sinn daonnan toilichte fàilte a chur air luchd-tadhail don taigh-staile bheag Ghàidhealach, a chithear am measg nan togalaichean eachdraidheil an cois a’ chladaich aig seann chidhe Eilean Iarmain.

B’ e ‘Eilean Dhiarmaid’ a bh’ air Eilean Iarmain o shean, air ainmeachadh airson a’ ghaisgich ainmeil sin. Tha an dòirlinn a’ ceangal an eilein ri Slèite san Eilean Sgitheanach. Bha meas mòr aig na bàird air Eilean Iarmain agus theireadh iad “Slèite riabhach nam ban bòidheach” rithe. ‘S ann an Slèite a dh’ionnsaich an laoch mòr Cù Chulainn na h-ealain chogaidh agus dhan tàinig Oisean agus an Fhèinne thar a’ chuain às Èirinn.

Tha seallaidhean àlainn aig Eilean Iarmain thairis air a’ bhàgh a-null air an taigh-sholais agus air beanntan Chnòideart. Chaidh an taigh-solais seo a thogail ann an 1869 le bràthair athair an ùghdair ainmeil, Robert Louis Stevenson, agus tha an taigh-solais a’ stiùireadh shoithichean tro Linne Shlèite gus an latha an-diugh.

Bhathar ag ràdh gum b’ urrainnear coiseachd thar nam bàtaichean eadar an cidhe agus an t-eilean rè linn mòr an sgadain. B’ e taigh-cùbair a bh’ anns a’ bhothan bheag far a bheil taigh an Uisge Lusaich a-nis agus bhiodh barraillean gan dèanamh an seo airson sgadan saillte a thoirt a-null thar sàile.

Tha meas mòr aig muinntir Shlèite air an Uisge Lusach, agus tha a’ bhùth ann an Eilean Iarmain air a bhith trang a’ reic an Uisge Lusaich agus an Uisge-bheatha Ghàidhealaich.

GLÈDHTEACHAS

Bha aiteann cho pailt air a’ Ghàidhealtachd anns an naoidheamh linn deug gun robh na dearcan gam buain nan luchdan mòra is gan toirt air each is cairt a dh’Inbhir Nis is Obar Dheathain far an cuireadh iad a-null don Òlaind do luchd-tarraing an t-sineubhair. Thàinig crìonadh air craobhan cruaidh dùthchasach na Gàidhealtachd bhon a chaidh na tuathanasan chaorach am meud tràth san 19mh linn – chailleadh mòran de sheòrsachan chraobhan a chòrd ri càil nan caorach, gu h-àraidh craobhan caorainn is aitinn – agus chailleadh mòran a bharrachd tron dà Chogadh Mhòr agus bhon uair sin.

Bhon a stèidhich Sir Iain Noble Fearann Eilean Iarmain ann an 1972, bha e airson taic is brosnachadh a thoirt do dhualchas cànan is cultar croitearan an Eilein Sgitheanaich. An lùib na h-obrach seo, chuir Sir Iain gu mòr ri glèidheadh is stiùireadh dualchas nàdarra Shlèite agus e air thoiseach air càch nuair a stèidhich e aon de na ciad sgeamaichean airson coilltean dùthchasach ath-nuadhachadh ann an Alba. Bha beachd lèirsinneach aige gum biodh e cudromach craobhan aitinn dùthchasach a chur, craobhan a bhios sinn a’ gleidheadh gu cùramach gus an latha an-diugh, agus ged a tha làrach nan craobhan seo dìomhair, bidh sinn a’ cumail sùil gheur orra is iad a’ tighinn gu ìre abaich.

Tha sinn trang an-dràsta a’ leasachadh luchd beag de dheochan a bhios mar thoradh air mar a bhios na ràithean ag atharrachadh is sinn a’ buain stòras luachmhor slèibhtean, monaidhean is coilltean Fearann Eilean Iarmain gu cùramach is gu faiceallach ann an com-pàirteachas leis a’ gheamair againn.

AN SGEUL

‘S e acarsaid shocair, shàmhach a th’ ann an Eilean Iarmain a-nis ach aig aon àm b’ e am port a bu thrainge san Eilean Sgitheanach, agus iomadh bàta-smùid a’ stad a h-uile latha. Bha bùth ainmeil ann cuideachd agus thigeadh daoine à Gleann Eilg, às an Àth Leathann agus na b’ fhaide, don bhùth, a reiceadh a h-uile sìan eadar snàthad agus acair. Thàinig an Rìgh Eideard VII air tìr an seo aig toiseach an 19mh linn. Bha tràigh mhòr ann an latha sin gu mì-fhortanach agus b’ fheudar do chuideigin an rìgh a ghiùlan don laimrig far an do chosg e mu £80 sa bhùth – suim mhòr anns na làithean sin. Bha mòran bhàtaichean sgadain stèidhichte sa bhàgh aig aon àm agus bhite ag ràdh gun robh na bàtaichean cho pailt is cho dlùth ri chèile gum b’ urrainn dhut coiseachd thairis orra eadar an cidhe agus an t-eilean.

Mar sin dheth, chan eil e na iongnadh, an dèidh crìonadh an iasgaich, gun do dh’fhalbh fir òga na sgìre – agus seòladh is sàl na mara ann am fuil nan Gàidheal – is iad ag obair air soithichean anns gach ceàrnaidh den t-saoghal. B’ e criutha Gàidhealach a chaidh às an rathad ri linn aon doineann garbh geamhraidh.

Bha iad air Port Ghlaschu fhàgail ann am ‘Pibroch’, far an robh iad air seann einnsean an t-soithich fhiodha a chàradh gu cabhagach is iad a’ dèanamh air Ameireaga. Bha luchd luachmhor de shineubhar air bòrd – airson pràbanan mì-laghail nan Stàitean ri linn toirmeasg na dibhe làidir – bha iad gu sunndach is iad a’ dèanamh fiughair mhòr ris an turas dhàna a bha romhpa taobh thall a’ chuain. Ach nuair a chaidh ‘Pibroch’ a-mach don chuan mhòr, bhuail neart na stoirme i. Fhad ‘s a chaidh an latha air adhart, chaidh am bàta a bhruthadh na b’ fhaide gu tuath, is i a’ strì às aonais an t-seann einnsein a bha air fàilligeadh a-rithist. Mun àm a dh’fhàg solas an latha iad, ghluais a’ ghaoth don àird an iar agus leis gun robh ‘Pibroch’ a’ strì air aona einnsean, chaidh a sèideadh air ais a dh’ionnsaigh tìr mòr. Lean an stoirm …

‘S ann do Shlèite a bhuin an sgiobair, agus fhad ‘s a bha e a’ sireadh comharra stiùiridh tron deàrrsach is tron ghèile, dh’aithnich e, bho làithean òige, an cladach mu choinneimh. Fhad ‘s a dhlùthaich iad ri taigh-solais Eilean Iarmain, bha e mionnaichte gun ruigeadh iad talamh tròcair gu sàbhailte ach ‘s ann an uair sin a dh’fhàg droch fhortan iad ann an suidheachadh gàbhaidh eile nuair a stad an t-einnsean eile: bha iad an eisimeil na gaoithe is nan tonn. Bhuail ‘Pibroch’ na creagan le brag uabhasach.

Nuair a thràghadh an làn bha an soitheach air fhàgail gu cugallach air na creagan fon taigh-sholais agus a’ taobhadh don làimh dheas, ach gu h-iongantach gun chron sam bith ga dhèanamh oirre. Rinn an criutha claoidhte fliuch an gnothach a thighinn gu tìr air an dòrnaidh. Chaidh an cridheachan a bhlàthachadh nuair a dhlùthaich iad ann an solas ceòthach mochthrath a’ gheamhraidh ri Tigh Òsda Eilean Iarmain, a dh’fhàg doineann na h-oidhche na dhroch bhruadair.

Chuir blàths an Tigh Òsda fàilte orra nuair a chaidh iad a-steach tron doras fhosgailte. “Gu sealladh an t-àgh orm!” thuirt Morag, nuair a laigh a sùil air an sgioba ròpach. ‘S ann an uair sin le aoibhneas agus le iongantas a dh’fhaithnich i an sgiobair, co-ogha a h-athar! “Thig a-steach!” dh’èigh i. Fhad ‘s a dh’èirich muinntir Shlèite le solas an latha bha fathannan a’ siubhal mar a’ ghaoth tro Eilean Iarmain – “…chaidh soitheach às an rathad air an eilean, agus tha i làn sineubhair!”

Bha an criutha taingeil gun robh iad air an sàbhaladh agus am beachd gum biodh e iomchaidh botal no dhà fhosgladh, agus muinntir Eilean Iarmain (aig an robh meas mòr air ‘dealt nam beann’ agus eile) toilichte an cuideachadh is iad a’ dearbhadh airson an càirdean Gàidhealach taobh thall a’ chuain gun robh an sineubhar blasta gu leòr dhaibh. Mhair a’ chèilidh fad na h-oidhche agus bha an càirdeas eadar Eilean Iarmain agus an t-uisge lusach ga chur air chois… “Ceilidh gu madainn!”
Tha sgeulachd an taigh-sholais ga h-innse fhathast anns an latha an-diugh… sineubhar gu leòr.

AN T-AINM

Uisge Lusach

Tha an t-Uisge Lusach againn a’ leantainn traidisean an Uisge-bheatha Gàidhlig, agus tha an sineubhar ùr againn mar thoradh air agus a’ daingneachadh dualchas Gàidhealach an Eilein Sgitheanaich. ‘S e bùrn àlainn an Eilein a thathar a’ tarraing, mar sin bha e iomchaidh gun cuireamaid ‘uisge’ san ainm. Agus bha sinn am beachd gun rachadh ‘lusach’ glè mhath còmhla ris agus an deoch fhèin loma-làn blas lusan.

Bha sinn am beachd aig aon àm air “uisge na slàinte” mar ainm, ach chaidh innse dhuinn gum feumamaid a bhith car faiceallach nan dèanamaid a-mach gu bheil buadhan slàinte anns an deoch. Ach feumar a ràdh, cha robh sinn fhèin a-riamh ann an droch shunnd agus le gàire air aodann an dèidh an t-Uisge Lusach fheuchainn…